2.3.4. Basisprincipes van interventies

Boonstra et al gaan in hun boek ‘Interveniëren en veranderen’ uit van interventies gericht op betekenis en interactie. Op zoek om op nieuwe manieren veranderingen vorm te geven, zijn er interventiemethodieken beproefd die de nadruk leggen op zoeken, begrijpen, handelen en leren in veranderingen. Kenmerkend voor deze interventies is de wens om mensen bij elkaar te brengen en gezamenlijk betekenis en richting te zoeken in onzekere situaties.

Basisprincipes voor interventies die zoeken naar betekenis in interactie 

• beperkte maakbaarheid van de werkelijkheid
• positief mensbeeld van groei en verantwoordelijkheid
• verbinden van denken en doen en van diagnosticeren en interveniëren
• veranderen is collectieve actie
• context van ambiguïteit en intersubjectiviteit
• condities van ruimte, vrijheid en respect
• eenvoud en schoonheid
• zingeving, betekenisgeving en interactie
• de werkelijkheid is gelaagd en meervoudig
• doordacht en weloverwogen handelen met bedoelingen
• gelijkwaardigheid en vermijden van defensiviteit

Het overzicht van basisprincipes is vermoedelijk incompleet, maar wordt door Boonstra et al gezien als een goed begin.

Beperkte maakbaarheid 

Alle interventies gaan ervan uit dat de werkelijkheid beperkt maakbaar is. Dat het nagenoeg onmogelijk is om als verandermanager of adviseur de werkelijkheid van anderen te maken of te creëren.

De maakbaarheidgedachte is gestoeld op de visie dat één actor het handelende subject is dat andere actoren als te veranderen objecten ziet en hun opvattingen en gedrag kan ‘maken’. Veranderingen worden dan van tevoren gedefinieerd en vastgesteld. Daarna gaan de veranderaars aan de slag om die veranderingen bij anderen te realiseren. De interventies waarover we het over hebben, gaan uit van een beperkte maakbaarheidgedachte. In feite gaan ze niet uit van de gedachte zoals in de eerste alinea verwoord. Het is geen subject-objectgedachte, maar een subject-subjectgedachte: het object praat terug en is zelf ook een subject. In deze gedachte spelen betekenis geven, tot handelen of tot niet-handelen komen, beïnvloeden of beïnvloed worden, verdedigen of openstaan zich af in interactie- communicatieprocessen tussen mensen. Alle actoren zijn subjecten en ze creëren een werkelijkheid met elkaar. Die werkelijkheid kan ook onaangenaam zijn, bijvoorbeeld stevig ruzie maken of kwetsen en beledigen. Maar ook aangenaam, bijvoorbeeld inspireren en synergie zoeken.

Positief mensbeeld van groei en verantwoordelijkheid 

Alle interventies gaan uit van een positief mensbeeld: mensen willen iets tot stand brengen vanuit hun aspiraties en uitdagingen. Ze willen daarbij ook zelf steeds beter worden, zijn zelfkritisch en gericht op leren en groeien. De interventies gaan uit van zelfverantwoordelijke mensen. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun denken en doen, voor hun gedachten en hun daden.

Deze gedachte gaat niet uit van overleven in ongewenste omstandigheden, maar om de toekomst te maken.

Denken en doen verbinden 

Alle interventies beogen de relatie tussen denken en doen te versterken: doe wat je zegt, zeg wat je doet.

Als denken en doen hecht met elkaar zijn verbonden, noemen we dat ook wel authenticiteit.

Veranderen is collectieve actie 

Het gaat hier om het basisprincipe dat veranderingen realiseren altijd het resultaat of gevolg is van vele actoren die samen veranderingen realiseren altijd het resultaat of gevolg is van vele actoren die samen veranderingen vormgeven. Ze stemmen niet altijd de inhoud van de verandering op elkaar af, maar ook de aanpak en wie wat doet. En ze expliciteren de eigen vooronderstellingen en uitgangspunten. Ze worden transparant naar elkaar in wat ze willen, hoe ze te werk gaan en hoe ze zelf erin staan.

Context van ambiguïteit en intersubjectiviteit 

Alle interventies gaan uit van de gedachte dat contexten en situaties vol onzekerheden zitten.

En het gaat er dan niet om die onzekerheden te reduceren of weg te nemen, maar om ze te accepteren en ermee om te leren gaan. Hierdoor worden situaties dubbelzinnig en voor meerdere uitleg vatbaar. De implicatie is dan ook dat intersubjectiviteit nodig is. Het streven is om perceptie op de werkelijkheid uit te wisselen in een open dialoog en zo te komen tot gedeelde en ongedeelde werkelijkheden en betekenissen. Het vereist van alle actoren inspanningen om de plek der moeite op te zoeken, zo dicht mogelijk langs elkaar heen te praten en toch gezamenlijke betekenis te creëren.

Condities van ruimte, vrijheid en respect 

De interventies gaan uit van een aantal condities die worden samenvatten onder de noemers: ruimte, vrijheid en respect.

Ruimte: psychologische en fysieke ruimte van mensen om te zeggen wat ze vinden en om te doen waarin ze geloven.

Vrijheid: eigen keuzes van mensen die terugverwijzen naar fundamentele vragen als: wat wil je wel en niet?

Respect: een houding van jezelf en van anderen, dat je mag zeggen wat je vindt, dat je serieus wordt genomen, dat anderen geen misbruik zullen maken en dat je in alles zorgvuldig bent.

Eenvoud en schoonheid 

De interventies hebben twee wat meer verborgen kenmerken in zich. Het kenmerk ‘eenvoud’ verwijst naar het gebruik van (soms eeuwenoude) rituelen, folklore, vieringen, mystieke handelingen, helden. De interventies appelleren aan de meest fundamentele menselijke drijfveren en behoeften.

Schoonheid inspireert. Zij creëert visies op het betere en geeft moed om het na streven, zelfs als dat opofferingen met zich meebrengt. Inspiratie en aspiratie gaan dan hand in hand.

Zingeving, betekenisgeving en interactie 

De interventies zijn gericht op het naar voren brengen van vragen naar zingeving: waarom willen we dit en doen we dit, zowel op individueel niveau, als op team- en organisatieniveau.

De werkelijkheid is gelaagd en meervoudig 

De interventies zien de werkelijkheid als een samenstel van lagen. Er zijn feiten en dingen, maar ook visies en gedachten. Er zijn woorden en zinnen, maar ook betekenissen, veronderstellingen en aannames. De een zoekt naar de causale kaarten, de onderliggende patronen of de achterliggende waarden. De ander zoekt naar de rode draad, naar de historie of de evidentie. De aanname van de gelaagdheid van de werkelijkheid is echter gemeenschappelijk: er is meer dan we op het eerste gezicht zien of waarnemen. En het gaat om het leren zien van die andere lagen en invalshoeken. De invalshoeken verwijzen naar meervoudigheid. Je kunt op veel manieren naar de werkelijkheid kijken. Als je dat op een voor jou wat ongebruikelijke wijze doet, zie je nieuwe dingen. Alle invalshoeken samen leveren vaak een complex beeld op.

Doordacht en met bedoelingen 

De interventies zijn doordacht, omdat ze vaak op een creatieve en vernieuwende wijze proberen bepaalde bedoelingen te realiseren of te ontwikkelingen. De interventies zijn daarom eigenlijk niet op te vatten als instrumenten. Een instrumentale kijk maakt ze los van de bedoelingen en waarden waarin ze behoren te zijn ingebed. Als je ze daarvan losmaakt, blijft er iets over wat vermoedelijk zijn werkzaamheid heeft verloren.

Gelijkwaardigheid en vermijden van defensiviteit 

Eenzijdig beheersingsdenken vormt nog steeds een voedingsbodem voor defensieve patronen in organisaties.

Bron

Boonstra, J., et al, Interveniëren en veranderen, Kluwer, Amsterdam, 2006, pag. 9, 29-33