Het denken, doen en laten van de mens wordt voor een deel bepaald door, wat we noemen, de mentale programmering. Deze programmering komt tot stand door de opvoeding en de sociale context waarin ervaringen worden opgedaan. Cultuur vormt een deel van deze programmering. Cultuur is een collectief verschijnsel. We kunnen cultuur als volgt definiëren:
Cultuur is de collectieve mentale programmering, die de leden van één groep of categorie mensen onderscheidt van die van een andere.
Onderzoek
In 1966 werd een groot wetenschappelijk onderzoekproject uitgevoerd. Dit onderzoek bestond uit het invullen van een uitgebreide enquête door 116.000 medewerkers van een groot multinationaal bedrijf, IBM, in 50 verschillende landen. Onder deze landen bevonden zich minder en meer ontwikkelde landen. De enquêtes waren opgesteld in de taal van de verschillende landen: in totaal 20 talen. Het belangrijkste verschil tussen de respondenten was de cultuur. Er was naar gestreefd een zo goed mogelijke doorsnede per land te krijgen van leeftijden, sekse en type functie.
Een statistische analyse van de resultaten leidde tot de volgende conclusie: in alle landen komen gemeenschappelijke problemen voor maar in ieder land zoekt men oplossingen, die verschillen met betrekking tot de volgende punten:
- maatschappelijke ongelijkheid, waaronder de houding ten opzichte van gezag
- de verhouding tussen individu en groep
- de gewenste rolverdeling tussen mannen en vrouwen: de maatschappelijke gevolgen van het geboren worden als jongen of als meisje
- manieren van omgaan met onzekerheid, waaronder de wenselijkheid van het beheersen van agressie en van het uiten van emoties
Op grond van deze resultaten konden de volgende culturele dimensies worden gedefinieerd:
- ‘Machtsafstand’ (van klein naar groot)
- ‘Collectivisme’ tegenover ‘Individualisme’
- ‘Femininiteit’ tegenover ‘Masculiniteit’
- ‘Onzekerheidsvermijding’ (van zwak naar sterk)
Machtsafstand
Hoe zien we machtsafstand terug in organisaties?
Kleine machtsafstand
- weinig toezichthoudend personeel
- decentralisatie is populair
- pragmatische verhoudingen tussen superieuren en ondergeschikten
- privileges en statussymbolen zijn ongewenst
Grote machtsafstand
- meer toezichthoudend personeel
- centralisatie is populair
- emotionele verhoudingen tussen superieuren en ondergeschikten
- privileges en statussymbolen zijn normaal en populair
Individualisme versus collectivisme
Hoe kan je dit terugzien in organisaties?
Collectivisme
- de harmonie moet altijd bewaard worden, geen directe confrontatie
- een misstap leidt tot schaamte voor jezelf en je groep of team
- op persoonlijkheidstesten scoren mensen introvert
- droefheid tonen wordt aangemoedigd, blijdschap tonen niet
- het sociaal netwerk is een belangrijkste informatiebron
- persoonlijke relaties gaan vóór de taak
- gelijkheid is een collectivistisch ideaal
Individualisme
- een eerlijk mens zegt wat hij denkt
- relaties kies jezelf en moeten bijgehouden worden
- middelen bezit jezelf
- een misstap leidt tot schuldgevoel en verlies van zelfrespect
- op persoonlijkheidstests scoren mensen extrovert
- blijdschap tonen wordt aangemoedigd, droefheid tonen niet
- media is een belangrijkste informatiebron
- de taak gaat vóór persoonlijke relaties
- vrijheid is een individualistisch ideaal
Femininiteit versus masculiniteit
Alle menselijke samenlevingen bestaan uit mannen en vrouwen, meestal in ongeveer gelijke aantallen. Ofschoon hun biologische verschillen duidelijk zijn, geldt dat niet voor hun sociale rollen. Elke samenleving beschouwt bepaalde vormen van gedrag als meer passend bij vrouwen of meer passend bij mannen, maar welk gedrag bij welke sekse hoort, verschilt per samenleving. Voor het absolute biologische verschil wordt de term mannelijk en vrouwelijk gebruikt en voor de sociaal en cultureel bepaalde rollen de termen ‘masculien’ en ‘feminien’. Deze begrippen zijn dus niet absoluut maar relatief: een man kan zich feminien gedragen en een vrouw masculien. De rollen die door vaders en moeders worden vervuld, hebben een grote invloed op de mentale programmering van kleine kinderen.
Een samenleving is masculien als emotionele sekserollen duidelijk gescheiden zijn: mannen worden geacht assertief en hard te zijn en gericht op materieel succes; vrouwen horen bescheiden en teder te zijn en vooral gericht op de kwaliteit van het bestaan.
Een samenleving is feminien als emotionele sekserollen elkaar overlappen: zowel mannen als vrouwen worden geacht bescheiden en teder te zijn en gericht op de kwaliteit van het bestaan.
De masculiniteitsindex is voor zeer veel landen berekend; onder de meest masculiene landen staan Japan, Italië, Duitsland, China, Groot Brittannië en de VS.; onder de meest feminiene landen staan Zweden, Noorwegen, Denemarken en Nederland.
De dimensies masculiniteit/femininiteit en individualisme/collectivisme zijn onafhankelijk van elkaar (in tegenstelling tot machtsafstand en individualisme, die negatief gecorreleerd waren). Wel is er een verband tussen masculiniteit en leeftijd, namelijk met het ouder worden neemt de masculiniteit af, dat wil zeggen toename van de gerichtheid op anderen en afname van de gerichtheid op het ego. Neurobiologisch is dit ook te verklaren door een dalend testosteron gehalte bij de man en een zich steeds verder ontwikkelende prefrontale cortex die impuls controle en sociaal aangepast gedrag bewaakt.
Hoe zien we dit terug in organisaties?
Feminien
- relaties en levenskwaliteit belangrijk
- vrouwen en mannen moeten bescheiden zijn
- ego’s worden verstopt
- werken om te leven
- groter deel van vrouwen in hogere beroepen
Masculien
- uitdaging, salaris, erkenning en promotie belangrijk
- mannen moeten assertief, ambitieus en hard zijn
- vrouwen moeten zacht zijn en gericht op relaties
- ego’s worden opgeblazen
- keuzes op basis van carrièremogelijkheden
- leven om te werken
- groter deel van vrouwen in werkende beroepen
Onzekerheidsvermijding
Hoe zien we dit terug in organisaties?
Zwakke onzekerheidsvermijding
- weinig stress, weinig angst
- in persoonlijkheidstest hoge score ‘vriendelijkheid’
- zwakke superego’s
- wat anders is, is interessant
- mensen voelen zich gelukkiger
- minder zorgen over gezondheid en geld
- riskante investeringen
- er moeten niet meer regels zijn dan strikt noodzakelijk
- tolerantie voor onduidelijkheid en chaos
- beter in uitvinden, minder goed in toepassen
- geloof in generalisten en gezond verstand
- ruimdenkend
Hoge onzekerheidsvermijding
- veel stress, veel angst
- in persoonlijkheidstest hoge score op ‘neuroticisme’
- sterke superego’s
- wat anders is, is gevaarlijk
- mensen voelen zich minder gelukkig
- meer zorgen over gezondheid en geld
- conservatieve investeringen
- emotionele behoefte aan regels, zelfs als die onuitvoerbaar zijn
- behoefte aan precisie en formalisering
- minder goed in uitvinden, beter in toepassen
- geloof in specialisten en in technische oplossingen
- conservatisme
Termijngerichtheid
Op basis van het IBM-onderzoek heeft Hofstede aanvankelijk vier verklarende, cultuurgerelateerde factoren benoemd. Later is er nog een vijfde factor aan toegevoegd: termijngerichtheid, met als uitersten kortetermijngerichtheid en langetermijngerichtheid.
Hoe zien we dit terug in organisaties?
Kortetermijngerichtheid
- nastreven van deugden gericht op het verleden en op het heden
- respect voor traditie
- het voorkomen van gezichtsverlies
- het voldoen aan sociale verplichtingen
Langetermijngerichtheid
- het streven van beloning in de toekomst
- vasthoudendheid
- spaarzaamheid
In samenwerking met Hofstede hebben Sanders & Nuijen later het model voor cultuurdimensies in organisaties ontwikkeld.
Bronnen:
- America, M. (sd). Cultuurverschillen.
- Hoed, T. W. (2013). Handboek Managementmodellen. Zaltbommel: Van Haren Publishing.
- Rompelman, O. (sd). De cultuurdimensies volgens Hofstede.
Allemaal andersdenkenden
Omgaan met cultuurverschillen ‘Allemaal andersdenkenden’ is een van de invloedrijkste boeken van de afgelopen decennia. Het is een standaardwerk voor wie denkt over en werkt met cultuurverschillen: overheid en bedrijven, NGO’s, studenten, reizigers en krantenlezers. Dit is de jongste, opnieuw herziene editie van Geert Hofstedes baanbrekende studie naar de
De bedrijfscultuur als ziel van de onderneming
De bedrijfscultuur, ooit een begrip uit de ivoren toren van bedrijfskunde wetenschappers en sociologen, is inmiddels voor managers, directies en bedrijfsadviseurs die in de praktijk met verandering te maken hebben, uitgegroeid tot een zaak van essentieel belang. Het toenemende aantal fusies, overnames en herstructureringen waarmee wij dagelijks worden geconfronteerd, heeft
De culturele dimensies volgens Hofstede
Otto Rompelman heeft het onderzoek dat Geert Hofstede heeft gedaan naar organisatiecultuur uitgebreid beschreven, weliswaar meer toegespitst op de cultuur in samenlevingen. Met name de bijlagen zijn interessant. Hierin zijn uitgebreide lijsten opgenomen om de verschillen in cultuur te duiden. Belangrijkste verschillen tussen samenlevingen met kleine en grote Machtafstand
Onderzoek met cultuurmodellen
Het uitvoeren van een onderzoek met cultuurmodellen binnen het kader van een organisatiehistorie-analyse vereist een gestructureerde aanpak om de evolutie van de organisatiecultuur over tijd te begrijpen. Cultuurmodellen bieden een raamwerk om de waarden, overtuigingen, gedragingen en symbolen die de cultuur van een organisatie vormen, systematisch te analyseren. Selectie van
Cultuurdimensies van Hofstede – scan
In het cultural framework of binnen de cultuurdimensies van Geert Hofstede onderscheiden we vijf dimensies: kleine machtsafstand versus grote machtsafstand individualisme versus collectivisme masculien versus feminien lage onzekerheidsvermijding versus hoge onzekerheidsvermijding kortetermijngerichtheid versus langetermijngerichtheid Hoe zien de cultuurdimensies in jouw organisatie eruit? Download de scan. Kruis per cultuurdimensie aan
Gert Jan Schop
Met adviseren, opleiden, trainen en coachen helpt Gert Jan professionals, teams en organisaties naar een next level om daarmee hun doelen te realiseren. Bedrijfskunde Opleiding Utrecht De meest flexibele opleidingen voor de werkende professional: Post-hbo-Bedrijfskunde | Projectmanagement | Bedrijfskunde in de Zorg | Technische Bedrijfskunde Bizz-Publishing Geverifieerde content door senior-professionals: